ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ. Ο διαμορφωτής της μεταπολεμικής νεοελληνικής αισθητικής.

Το να ανακαλούμε στη μνήμη μας, τους «ωραίους Έλληνες», που δεν βρίσκονται πλέον ανάμεσά μας, δεν είναι για μας τους απλούς ανθρώπους, μια τυπική πράξη απόδοσης φόρου τιμής-όπως συμβαίνει κατά κανόνα με το επίσημο κράτος-αλλά μια επιτακτική ανάγκη να «κρατηθούμε» από το έργο τους και να διατηρήσουμε άσβεστη τη μνήμη τους, σε τούτους τους καιρούς της πολιτιστικής καθίζησης.
Ένας από αυτούς τους «ωραίους Έλληνες» είναι και ο Γιάννης Τσαρούχης, που αυτές τις μέρες συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από την ημέρα, που ταξίδεψε στη Χώρα των Αγγέλων, για να επιστρέψει τα φτερά που είχε δανειστεί, για τις λαϊκές ζωγραφιές του.
Ευκαιρίας δοθείσης, λοιπόν, θα σας παρουσιάσω το «ΣΚΙΤΣΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ», που φιλοτέχνησε με το χρωστήρα του λόγου του, ένας άλλος αξιόλογος άνθρωπος των Γραμμάτων και των Τεχνών, που, δυστυχώς και αυτός δεν βρίσκεται πια κοντά μας: ο Μάριος Πλωρίτης.
Το κείμενο αυτό, είναι πρόλογος στο βιβλίο του Γιάννη Τσαρούχη, «ΑΓΑΘΟΝ ΤΟ ΕΞΟΜΟΛΟΓΕΙΣθΑΙ», από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

«… Αν θα έπρεπε, στους πεζούς καιρούς μας να χαρακτηρίσω με μια φράση των Τσαρούχη, θα έλεγα πως είναι ένας από τους πιο “ο υ σ ι ώ δ ε ι ς εν α ν ε π α ρ κ ε ί α” στον τόπο μας. Σ΄έναν τόπο, που έχει ακριβώς τόσο επιτακτική ανάγκη από ουσιαστικούς ανθρώπους, πράξεις, πράγματα… και που μαστίζεται από τόσο δραματική έλλειψη και “πενία” του είδους.
Κι είναι βαθειά “ουσιώδης” η παρουσία και η προσφορά του Τσαρούχη στην καλλιτεχνική και πνευματική ζωή μας, επειδή η τέχνη του και η σκέψη του ισορρόπησαν λαμπρά τους πιο γνήσιους ελληνικούς χυμούς με την πιο γόνιμη ευρωπαϊκή πείρα… επειδή ο Τσαρούχης βύζαξε τη ρωμιοσύνη απ΄το ίδιο της το στήθος, αλλά και πλούτισε το “πιόμα” του με της δύσης τα νάματα.
Έτσι μπόρεσε να είναι “ρωμιός” με “ευρωπαϊκή ωριμότητα και νηφαλιότητα” και, ταυτόχρονα, “ευρωπαίος” με ρωμέϊκο “οίστρο”.. “κλασικιστής” σε ήχους ζεϊμπέκικου και, μαζί, βυζαντινός ειδωλολάτρης… Χάρη σ΄αυτή τη “μετάληψη” από το παρελθόν και το παρόν Ανατολής και Δύσης, το συνολικό έργο του Τσαρούχη είναι ατόφια “ελληνικό” χωρίς την επιδερμικότητα της “ηθογραφίας” και απέριττα “λαϊκό” χωρίς τις δημοκοπίες και τις ευτέλειες του “λαϊκισμού”… Και σε μια εποχή με τόσο πληθωρισμό και “κάλπικες μονέδες”, το νόμισμα Τσαρούχης στάθηκε ακέραιο κι άπεφθο και στις δύο του όψεις… ανέγγιχτο απ΄τις αλλεπάληλες “υποτιμήσεις” και “διολισθήσεις” και “παραχαράξεις” που ταλανίζουνβ την πνευματική και καλλιτεχνική αγορά μας…
Αυτή η “διφυία”-η ιδιοφυής διφυία-σφραγίζει, ιδιαίτερα το σκηνογραφικό έργο του Τσαρούχη, που απλώνεται σε μισόν αιώνα και απάνω. Αρχή του γοητευτικού αυτού “παραμυθιού” έγινε με την “Πριγκίπισσα Μαλέν” στην “Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου”, το 1928-ήταν 18 χρονών μόλις ο Πειραιώτης νεοσσός της σκηνής. Και συνεχίστηκε σ΄όλο το φάσμα των καιρών και των θιάσων: από τη “Λαϊκή Σκηνή” του Καρόλου Κουν με την “Ερωφίλη” (1934) ως την Κοτοπούλη και την Κατερίνα (1935-38)… από το Εθνικό Θέατρο (1046 κε) ως το “Θέατρο Τέχνης” (1947 κε)… από τη Λυρική Σκηνή (1955 κε) ως τόσους και τόσους ελεύθερους θιάσους κι ως τις παραστάσεις με τη Μαρία Κάλλας στο Ντάλλας και στο Κόβεντ Γκάρντεν… Ώσπου, κάποια ώρα, ο Τσαρούχης αποφάσισε να μη “ντύνει” μόνο τα έργα, αλλά ν΄ “ανασταίνει” ο ίδιος τα πρόσωπα και τα οράματα, να μην είναι μόνο σκηνογράφος αλλά και σκηνοθέτης τους, θέλοντας να πει το δικό του “πλήρη λόγο” για τα θεατρικά δρώμενα.
Έτσι ή αλλιώς, και στο χώρο τούτον έδωσε ο Τσαρούχης μαθήματα μέγιστα. Θα έλεγα πως είναι ο δάσκαλος της κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς λ ι τ ό τ η τ α ς- στην καλύτερη έννοια του όρου. Λιτότητας, που δεν την επιβάλλει η έλλειψη μέσων, αλλά αντίθετα την υπαγορεύει η αίσθηση του π ρ α γ μ α τ ι κ ά α ν α γ κ α ί ο υ και την πραγματώνει η ικανότητα να εκφράζει τ ο “μ ε ί ζ ο ν” με το ε λ ά χ ι σ τ ο. Στα σκηνικά και στα κοστούμια του Τσαρούχη, το απλό γίνεται σπουδαίο, το φτωχό υλικό φαντάζει ζάπλουτο, το λιτό αναδείχνεται λαμπερό… πάντα απέριττα, χωρίς ναρκισσισμούς, αλλά και πάντα καίρια, εικονίζοντας κι υποβάλλοντας χώρους και καιρούς, χαρακτήρες και συγκρούσεις, όσο γίνεται πιο ευθύβολα… αλλά και δίνοντας τους διαστάσεις ποιητικές, που τα υψώνουν πέρα από χρόνους, τόπους και περιστάσεις.
Σ΄αυτή τη “Σχολή χωρίς Σχολή” του Τσαρούχη μαθήτεψαν, άμεσα ή έμμεσα, πολλοί νεότεροι σκηνογράφοι μας, που έχουν κιόλας κερδίσει θέση επίζηλη στη σκηνή μας. Και δεν είναι, τούτη, η μικρότερη χάρη που χρωστάει στον Τσαρούχη η ζωγραφική και το θέατρο μας. Η προσωπική παρουσία ενός σπουδαίου καλλιτέχνη σ΄έναν τόπο είναι δίπλα πολύτιμη, όταν ετοιμάζει και χαράζει τη συνέχειά της στους νεότερους.
Μ΄αυτή την πολύχυμη προσφορά του, ο Τσαρούχης ο Έλληνας, ο Τσαρούχης ο “θυμελικός”, ο Τσαρούχης ο “δάσκαλος”, θα κινδύνευε να γίνει “θεσμός”-σ΄έναν τόπο που βιάζεται να θεσμοποιεί τα πάντα, για να τα γκρεμίζει πιο εύκολα… Αλλά, ευτυχώς, ο Τσαρούχης, ο ανεξάντλητος Τσαρούχης, είναι και μένει κάτι ασύγκριτα καλύτεροι και γονιμότερο: ο π ι ο ν έ ο ς α π΄τ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς μ α ς κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς και ο π ι ο μ ε γ ά λ ο υ ς α π΄τ ο υ ς ν έ ο υ ς μ α ς…»